پس از حمله ایالات متحده آمریکا به ژاپن در سال ۱۹۴۵ با استفاده از بمب اتمی، جهان برای نخستین بار با ابعاد هولناک این گونه جنگ‌افزارها روبه‌رو شد. هرچند اتحاد جماهیر شوروی در جریان جنگ جهانی دوم هم‌پیمان آمریکا بود؛ اما اقدام واشنگتن موجب شد شوروی به شدت احساس تهدید کند و برای ایجاد موازنه قدرت، برای ساخت بمب هسته‌ای تلاش کند. این کشور سرانجام در سال ۱۹۴۹ موفق به دستیابی به این سلاح مخرب شد. پس از آن، دیگر قدرت‌های بزرگ جهانی نیز به سرعت وارد رقابت هسته‌ای شدند. تا سال ۱۹۶۴ ایالات متحده، شوروی، انگلیس، فرانسه و چین توانسته بودند سلاح هسته‌ای خود را بسازند و به مرحله آزمایش برسانند. این کشورها با دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای، ضمن ایجاد بازدارندگی در برابر یکدیگر، شکافی جبران‌ناپذیر در عرصه‌ی قدرت نظامی، توان بازدارندگی و سیطره‌ی سیاسی با سایر کشورها پدید آوردند. ازاین¬رو برای حفظ این سلطه تلاش کردند سازوکاری برای ممانعت از دستیابی سایر کشورها به این سلاح ایجاد کنند؛ چراکه گسترش تسلیحات هسته‌ای به سایر کشورها این امکان را فراهم می‌کرد که سلطه قدرت‌های پیروز جنگ جهانی دوم را به چالش بکشند.
از زمان حمله اتمی آمریکا به ژاپن بحث‌هایی برای جلوگیری از توسعه این سلاح‌ها ابتدا در آمریکا و سپس درجهان ایجاد شده بود. با این حال جدی‌ترین اقدام در این مسیر قطعنامه ۱۶۶۵ مجمع عمومی سازمان ملل متحد (۱۹۶۱) بود که از قدرت‌های هسته‌ای خواست تا تعهداتی برای عدم انتقال سلاح‌های هسته‌ای به کشورهای فاقد این سلاح‌ها ارائه دهند. این قطعنامه پایه‌ای برای مذاکرات بعدی (۱۹۶۵–۱۹۶۸) شد که نهایتاً به امضای NPT در ۱۹۶۸ منجر شد.
NPT: پیمانی برای صلح یا حفظ قدرت
سه کشور تدوین‌کننده پیمان (آمریکا، انگلیس و اتحاد جماهیر شوروی) با تأکید بر مخاطرات بی‌حد و حصر سلاح‌های اتمی، اینطور القا کردند که چنین جنگ‌افزارهایی تهدیدی جدی برای صلح و امنیت بین‌المللی به شمار می‌آیند. از این‌رو، آنان از سایر کشورها خواستند تا با تعهد به عدم تولید این سلاح‌ها، در جهت حفظ صلح جهانی گام بردارند.
برای متقاعد ساختن دولت‌های غیرهسته‌ای و جلب همراهی آنان با مفاد پیمان، در ماده ۴ تصریح شد: «کلیه دولت‌های طرف پیمان متعهد می‌شوند مبادله گسترده تجهیزات، مواد و اطلاعات علمی و فناورانه را به منظور بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تسهیل نمایند». ایران نیز با این اطمینان که حق بهره‌برداری صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را دارد، درسال 1970 به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پیوست.
کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای -آن‌هایی که «تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ یک سلاح هسته‌ای یا وسیله انفجاری هسته‌ای ساخته و منفجر کرده باشند» (ماده ۹ NPT)- برای رفع نگرانی کشورهایی که با وجود نداشتن این سلاح‌ها، خطر آن را احساس می‌کردند، تعهداتی را پذیرفتند. بر اساس ماده ۶ NPT ، این کشورها موظف شدند «اقدامات مؤثر برای توقف هرچه سریع‌تر مسابقه تسلیحاتی هسته‌ای، و نیز انجام مذاکرات در جهت خلع سلاح هسته‌ای و ایجاد پیمانی جامع برای خلع سلاح کامل، تحت نظارت شدید و مؤثر بین‌المللی» را دنبال کنند. این تعهدات هرچند از ضمانت اجرایی برخوردار نبودند، در زمان تصویب پیمان نقشی حیاتی در کاهش نگرانی کشورها و ایجاد اجماع جهانی ایفا کردند.
با گذشت ۵۷ سال از ایجاد پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، نه‌تنها کشورهای دارای تسلیحات اتمی هیچ‌گونه اقدامی در جهت خلع سلاح هسته‌ای خود انجام نداده‌اند، بلکه به‌طور فزاینده‌ای در مسیر توسعه و گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای خود حرکت کرده‌اند. از سوی دیگر کشورهای غربیِ دارنده سلاح‌های هسته‌ای، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا، با توسل به بهانه‌های سیاسی، در تناقضی آشکار با مفاد پیمان NPT، مانع بهره‌برداری کشورهای دیگر از فناوری هسته‌ای با اهداف صلح‌آمیز شده‌اند.
در نتیجه، ایران نه‌تنها در بهره‌برداری صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای با محدودیت‌های غرب مواجه شد و تحت تحریم‌های شدید اقتصادی قرار گرفت؛ بلکه مورد تهاجم نظامی دو دارنده سلاح هسته‌ای(آمریکا و رژیم صهیونیستی) نیز واقع گردید.
. پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نتوانسته به اهداف اولیه‌ی خود در زمان تأسیس دست یابد. از یک‌سو، کشورهای دارنده‌ی سلاح‌های هسته‌ای هیچ اقدامی مؤثر در مسیر خلع سلاح انجام نداده‌اند و از سوی دیگر، کشورهای فاقد این تسلیحات نیز در بهره‌گیری مستقل از فناوری هسته‌ای با کاربردهای صلح‌آمیز با موانع جدی مواجه شده‌اند. در نتیجه، NPT به‌جای ایفای نقش در تحقق عدالت و امنیت جهانی، به ابزاری در خدمت منافع دارندگان زرادخانه‌های هسته‌ای تبدیل شده است.
دولتی که تاسیسات صلح¬آمیز هسته می¬خواهد چه کند؟
براساس آنچه که بیان شد NPT هیچ ارتباطی با اهداف اعلامی خود ندارد و خود مانعی برای استفاده از فناوری صلح¬آمیز هسته¬ای است. پس کشورهایی نظیر ایران که می¬خواهند از فناوری صلح¬آمیز هسته¬ای استفاده کنند و همواره مورد سوء نیت کشورهای غربی هستند، ابتدا باید از پیمان سیاسی NPT خارج شوند.
ایران بیش از نیم قرن است که عضو NPT است و علی¬رغم عضویت و نظارت¬های شدید آژانس انرژی اتمی با اتهام برنامه ساخت سلاح هسته¬ای مواجه بوده است؛ درنتیجه خروج آن از NPT تغییری در اتهام برنامه ساخت سلاح هسته¬ای که همواره مطرح بوده ایجاد نمی¬کند؛ اما این امکان را برای کشور فراهم می¬کند بدون ایجاد موانع خارجی در حوزه¬های پزشکی، برق، کشاورزی، صنعت، محیط زیست از فناوری هسته¬ای استفاده نماید.